Column van een expat: touwtje uit de deur

De veelbesproken speech van Jan Terlouw in het televisieprogramma De Wereld Draait Door is hier letterlijk en figuurlijk een ver van mijn bed show. In Colombia bungelen geen touwtjes uit de brievenbus en dat hebben ze ook nooit gedaan. Van diens metafoor ‘wederzijds vertrouwen’ is immers geen sprake. Hier geldt wel een ander credo, namelijk: ‘no dar papaya’: vrij te vertalen als ‘wees niet naïef’ of: ‘vertrouw niemand tot het tegendeel bewezen is’. Een uitnodigend touwtje uit de deur past niet binnen die filosofie.

Dat chronisch wantrouwen heeft enerzijds te maken met de bloedige geschiedenis van dit land en anderzijds met de grote inkomensongelijkheid.

Spiegeltjes

Toen mijn vrouw jong was – we spreken jaren tachtig – hoorde zij de FARC-bommen ontploffen in Bogota. En zelfs toen ik in 2008 voor het eerst in Colombia was het de regel dat je altijd de kofferbak van je auto moest openen als je een parkeergarage in reed. Met spiegeltjes werd vervolgens onder de auto gekeken of je geen explosief meesmokkelde.

Straatbeeld

Door de jaren heen zijn dergelijke controles bijna uit het straatbeeld verdwenen. De vrede met de FARC is immers recent gesloten, maar ook zonder de explosievencontrole is de waakzaamheid groot. Elk appartementencomplex, school, winkelcentrum en bedrijf heeft minimaal één portier in dienst en het aantal hekken en camera’s zijn niet te tellen in Bogota. En op straat zie je genoeg politie-agenten en niet zelden militairen.

Veiligheid

Dat klinkt heel benauwend allemaal. Toch is het gevolg van al die voorzorg dat Bogota in de praktijk heel veilig is. Althans, zo ervaar ik dat. Kwaadwillenden laten het immers wel uit hun hoofd om over je schouder mee te kijken bij de pinautomaat als er een bewaker een paar meter verderop staat. En woninginbraken zijn geen vanzelfsprekendheid met een portier voor je deur. Vorig jaar liep ik in een winkelcentrum en bleken er zakkenrollers actief. Voordat de knapen het winkelcentrum uit waren, had de bewaking ze al in de kraag gevat. Zelfs al ik naar de tandarts ga moet ik mij melden bij de centrale receptie en alleen als de afspraak is geverifieerd én ik mijn identiteitsbewijs achterlaat – de bekende ‘cedula’ – krijg ik doorgang naar de praktijk van mijn tandarts. Het is zo precies na te gaan wie er binnen is – of binnen is geweest. Veel overzichtelijker krijg je het niet. En wie een taxi pakt bij een officiële taxistandplaats weet dat de chauffeur en de kenteken van diens auto is geregistreerd. Ook hij laat het wel uit z’n hoofd om je ‘toevallig’ in een ongure achterbuurt te droppen.

Lees ook: Hoe veilig is Colombia nu echt?

Rijk en arm

De ‘no dar papaya’-maatregelen zoals ik ze maar even noem zijn ook nodig vanwege de enorme inkomensongelijkheid. Het verschil tussen rijk en arm is zo groot, dat criminaliteit bij de arme groep voor de hand ligt. Want arm zijn is één, maar als je ziet dat anderen alles in overvloed hebben, is de verlokking vaak te groot om daar geen graantje van mee te willen pikken. Vanzelfsprekend is niet iedereen die arm is een dief en elke rijkaard een engel. Integendeel.

Huishoudster

Niet valt te ontkennen dat de hulp in huis een slechte naam heeft. Dat zijn dames die voor een prikkie zich een hele dag uitsloven in je huis en soms ook een greep in de ‘kassa-lade’ doen. ‘Pay peanuts, get monkeys’; noemen ze dat ook wel. Zo’n diefstal – meestal bestaand uit wat bestek – kan zelfs na een paar jaar trouwe dienst nog plaatsvinden. De dame in kwestie heeft dan genoeg van de baan en als zelfgeschreven ontslagbrief laat ze dan wat zilverwerk in de tas glijden. De waarde is net te weinig om naar de politie te stappen, maar voldoende voor ontslag. Iedereen die werkt met huishoudsters heeft zo’n voorval wel eens meegemaakt of kent voorbeelden uit de nabije omgeving. Straatarm zijn ze niet, maar het houdt vaak niet over en dan lijkt een kleine diefstal volgens de Robin Hood-methode soms legitiem.

No dar papaya

Ook met de werksters in huis hanteer je in Colombia de ‘no dar papaya’-filosofie. Alle waardevolle spullen bewaar je achter slot en grendel en ze krijgen geen autorisatie om zelfstandig de deur te openen of het appartementencomplex te verlaten. Best pittig soms, maar beter voorkomen dan genezen, geldt hier bovenmatig. Als ze na een tijd trouwe dienst te vertrouwen lijken, laat je de touwtjes – niet uit de brievenbus – wat vieren. Maar nooit helemaal.

Vertrouwen

Hoewel het onderlinge vertrouwen niet extreem groot is tussen Colombianen – en vooral tussen rijk en arm niet – is het echt wel gezellig. Je loopt niet met een verre boog om elkaar heen. Een praatje is zo gemaakt en elkaar helpen is ook heel normaal. Zelfs bij iemand thuis uitgenodigd worden of op een feestje gaat opvallend snel. Mensen zijn open en geïnteresseerd. Tot een bepaalde grens. Want een papaya moet je nooit cadeau doen. Wie een touwtje laat bungelen uit z’n brievenbus, kan zomaar ongenode gasten binnen krijgen.